نامه سرگشاده واسلاو هاول به گوستاو هوساک – مقدمه به قلم لادن برومند
” این وضع به کجا می‌رود؟ این نظامی که بر پایۀ ترس و دلسردی استوار شده، و آدمی را به سوراخی زندگی مادی خود می‌راند و دورویی و ظاهرسازی را چنان یک اصل اساسی ارتباط با جامعه، به او می‌آموزد، چه تأثیراتی بر مردم دارد؟ حال بی آنکه وسایل به کار گرفته شده و هزینۀ پرداختی به حساب آید، باید دید جامعه‌ای که تنها هدف رهبرانش، حفظ ظاهری نظم و اطاعت همگانی است، به کجا خواهد رسید ؟ فهمیدن اینکه اوضاع کنونی به کجا می‌رود، چندان دشوار نیست: از میان رفتن تدریجی همۀ ارزش‌ها و هنجارهای اخلاقی، نابودی معیارهای شایستگی و کاهش اعتماد به ارزش‌هایی چون حقیقت، پایبندی به اصول، درستی، نوعدوستی، حیثیت و شرافت.”
مقدمه به قلم لادن برومند؛ هنگامی که واسلاو هاول نامه سرگشاده خود را به دبیر کل حزب کمونیست چکسلواکی منتشر کرد ٣٩ ساله بود و تا آن زمان در کشور خود و در جهان به عنوان یک چهرۀ ادبی شناخته می شد. در پی انتشار این نامه بود که هاول به عنوان یک مخالف فکری برجسته استبداد کمونیستی حاکم بر کشورش شهرت جهانی یافت.
واسلاو هاول در سال ١٩٣۶ در خانواده‌ای متمول و فرهنگ دوست به دنیا آمد. هاول هنگام استقرار استبداد کمونیستی ١٢ ساله بود. خانوادۀ هاول به اتهام بورژوا بودن شامل مصادرۀ اموال شدند و مجبور به کار در کارخانۀ خانوادگی شدند. هاول همچون همۀ فرزندان وابسته به طبقۀ بورژا قربانی سیستم گزینشی شد که او را به عنوان دشمن طبقاتی رژیم از حق تحصیل در دانشگاه، در رشته ادبیات و سینما که مورد علاقه اش بود، محروم کرده بود. پس از اتمام دورۀ دبیرستان هاول در یک آزمایشگاه شیمی به عنوان تکنیسین تعلیم می بیند و مشغول به کار می‌شود و همزمان شب ها به تحصیل ادامه می دهد تا موفق به اخذ مدرک تحصیلی لازم برای ورود به دانشگاه شود. و باز به دلیل خواستگاه اجتماعی اش اجازه ورود به آکادمی هنری پراگ یا دانشکده سینما نمی یابد، و ناچار به انتخاب رشته اقتصاد می شود.
پس از اتمام دوران سربازی، هاول که به تئاتر علاقمند بود به عنوان نورپرداز صحنه در تئاتر آ.ب.ث (ABC) مشغول به کار می شود. بین سال های ١٩۶٠-۶٨ هاول چند نمایشنامه می‌نویسد، اولین نمایشنامه او در سال ١٩۶٣ در تئاتر بالوستراد به صحنه می آید. او در عین حال برای امرار معاش در یک کارخانه آبجوسازی نیز کار می کند. در دوران بهار پراگ، هاول یکی از اعضای فعال کانون مستقل نویسندگان بود. فعالیت های او در دفاع از آزادی بیان و آزادی هنرمندان، موجب شد که در سال ١٩٧١ نمایشنامه های او ممنوع شوند. فعالیت های سیاسی هاول از سال ١٩٧۵ تا ١٩٧٩ عاقبت منجر به محکومیت او به زندان می شود و او از ١٩٧٩ تا ١٩٨۴ در زندان به سر می‌برد.
هاول زمانی قلم به دست می‌گیرد و به گوستاو هوساک نامه می‌نویسد (آوریل ١٩٧۵) که مردم چکسلواکی تحت فشار یک نظام خفقان آور امید خود را به هرگونه امکان اصلاح و بهبود اوضاع از دست داده اند. یأس حاکم بر جو کشور وضعیت نگران کننده‌ای به وجود آورده است. نامه هاول یک رسالۀ فلسفی-اخلاقی-سیاسی عمیقی است که نه تنها ادعای مقامات حزب کمونیست مبنی بر استحکام رژیم و حمایت مردم از نظام را رد می کند، بلکه تحلیل ظریفی است از عواقب و آثار استفاده از رعب و وحشت به عنوان وسیلۀ حکومت در جامعه و برای تحکیم و تضمین ثبات نظام. این نامه تأملی است درخشان در تأثیر سیطرۀ ترس بر شکل گیری موازین اخلاقی جامعه و روابط متقابل شهروندان، رشد دروغ و کتمان و تظاهر به عنوان هنجارهای حاکم بر رفتار اجتماعی و بالاخره تأثیر ویرانگر این وضعیت بر تاریخ و مسیر زندگی فرد که در بستر تاریخ جامعه‌اش شکل می گیرد.
آشنایی با این “نامه – رساله” برای شهروندان ایرانی که بیش از سی سال تحت سیطرۀ نظامی مشابه، و حتی خشن تر از حکومت چکسلواکی، به سر برده اند، الزامی است. طنز قضیه در اینجاست که تحلیل رئیس جمهور فقید چکسلواکی در مورد نظام کشورش بیش از مجموعۀ آیات و احادیث اسلامی، اسباب درک ماهیت جمهوری اسلامی را برای خواننده اش فراهم می کند.
واسلاو هاول بدون هیچ چشمداشتی اجازه ترجمه و نشر ” نامه سرگشاده به گوستاو هوساک” ، “قدرت بی قدرتان”، و “مفهوم منشور ٧٧” را به بنیاد عبدالرحمن برومند اعطاء نمود. پس از انتشار “نامه سرگشاده به گوستاو هوساک”، در سال آینده متن کامل دو رساله دیگر نیز به صورت الکترونیکی و چاپی منتشر و در اختیار عموم قرار خواهد گرفت.
یک سال پیش در چنین روزی یکی از درخشان ترین چهره های فکری، اخلاقی و سیاسی عصرما چشم از جهان فروبست. او در سال‌های زمامداریش، همواره پشتیبان مبارزان آزادیخواه بود که دربند و گرفتار بودند. از دست دادن هاول برای همۀ فعالان حقوق بشر ضایعه ای جبران ناشدنی است. امّا اندیشه و کارنامۀ زندگی او نسلی بعد از نسل دیگر را در راه آزادی و آزادگی آموزش داده و رهنمون خواهد شد.
بنیاد عبدالرحمن برومند خشنود است که امروز ١٨ دسامبر به مناسبت اوّلین سالگرد درگذشت واسلاو هاول، با ادای احترام به خاطرۀ او، ترجمۀ فارسی “نامه سرگشاده به گوستاو هوساک” را در اختیار هموطنان عزیز بگذارد.
لادن برومند
واشنگتن، ١٨ دسامبر ٢٠١٢
https://mypersianbooks.files.wordpress.com/2019/01/havel2husak.pdf
